Verba vocalia
Als Verba vocalia oder Verba pura bezeichnet man in der griechischen Grammatik jene Verben, deren Stamm auf einen Vokal oder Diphthong endet.
Herkunft
Die griechischen Verba vocalia lassen sich auf eine Reihe verschiedener indogermanischer Bildungstypen zurückführen:
- Verben auf -αω sind zum größten Teile Ableitungen von nominalen ā-Stämmen mit ursprünglichem j-Präsens: νικάω < *νῑκᾱ-ϳο- ‚siegen‘, zu νίκα ‚Sieg‘; τιμάω < *τῑμᾱ-ϳο- ‚ehren‘, zu τιμά ‚Εhre‘. Daneben stehen einige Primärverben wie δράω ‚tun‘, σπάω ‚ziehen‘ etc.
- Verben auf -εω können sich von Nominalstämmen aller Art ableiten: φιλέω < *φιλε-ϳο- ‚lieben‘, zu φίλος ‚lieb‘; τελέω < *τελεσ-ϳο- ‚vollenden‘, zu τέλος ‚Ziel‘; φωνέω < *φωνε-ϳο- ‚erklingen lassen‘, zu φονή ‚Laut‘; μαρτυρέω < *μαρτυρε-ϳο- ‚bezeugen‘, zu μάρτυς ‚Zeuge‘. Primärverben sind ῥέω < *ῥεϝω ‚fließen‘, ζέω < *ζεσω ‚sieden‘ etc.
- Verben auf -οω sind hauptsächlich Faktitiv-Bildungen zu nominalen o-Stämmen: δηλόω ‚klären, offenbaren‘, zu δῆλος ‚klar, deutlich‘, δουλόω ‚versklaven, unterjochen‘, zu δοῦλος ‚Knecht, Sklave‘.
- Verben auf -ιω sind Denominative zu i-Stämmen: μηνίω ‚zürnen‘, zu μῆνις ‚Zorn‘.
- Verben auf -υω sind teils primär: φύω ‚hervorbringen‘; teils Denominative von u-Stämmen: μεθύω ‚betrunken sein‘, zu μέθυ ‚Wein‘.
- Verben auf -ευω sind Denominative zu Konsonantenstämmen: παιδεύω ‚erziehen‘, zu παῖς ‚Kind‘, δουλεύω ‚Sklave sein‘, zu δοῦλος ‚Knecht, Sklave‘.
- Verben auf -αιω gehen auf j-Präsentien zu Wurzeln mit auslautendem u̯ zurück: καίω < *καϝ-ϳο- ‚verbrennen‘; κλαίω < *κλαϝ-ϳο ‚weinen, klagen‘.
Hinweis: ϳ steht hier für das halbvokalische i̯.
Konjugation
- Im Folgenden benutzte Abkürzungen
- sg.: Singular; du.: Dual; pl.: Plural
- act./Akt.: Aktiv; mp.: Mediopassiv; med.: Medium; pass.: Passiv
- Ind.: Indikativ; Opt.: Optativ
- Präs.: Präsens; Fut. exact.: Futurum exactum (Futur II); Pqperf.: Plusquamperfekt
- act./Akt.: Aktiv; mp.: Mediopassiv; med.: Medium; pass.: Passiv
Reguläre Verben
Die konjugierten Formen im klassischen Attisch anhand des Verbs λύειν ‚lösen, losbinden, befreien, vernichten‘.
| Präsens | Indikativ | Konjunktiv | Optativ | Imperativ | Imperfekt (Ind.) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. sg. act. | λῡ́ω | λῡ́ω | λῡ́οιμι | — | ἔλῡον |
| 2. sg. act. | λῡ́εις | λῡ́ηις | λῡ́οις | λῡ́ε | ἔλῡες |
| 3. sg. act. | λῡ́ει | λῡ́ηι | λῡ́οι | λῡέτω | ἔλῡε(ν) |
| 1. pl. act. | λῡ́ομεν | λῡ́ωμεν | λῡ́οιμεν | — | ἐλῡ́ομεν |
| 2. pl. act. | λῡ́ετε | λῡ́ητε | λῡ́οιτε | λῡ́ετε | έλῡ́ετε |
| 3. pl. act. | λῡ́ουσι(ν) | λῡ́ωσι(ν) | λῡ́οιεν | λῡόντων | ἔλῡον |
| 2. du. act. | λῡ́ετον | λῡ́ητον | λῡ́οιτον | λῡ́ετον | ἐλῡ́ετον |
| 3. du. act. | λῡ́ετον | λῡ́ητον | λῡοίτην | λῡέτων | ἐλῡέτην |
| 1. sg. mp. | λῡ́ομαι | λῡ́ωμαι | λῡοίμην | — | ἐλῡόμην |
| 2. sg. mp. | λῡ́ηι(1) | λῡ́ηι | λῡ́οιο | λῡ́ου | ἐλῡ́ου |
| 3. sg. mp. | λῡ́εται | λῡ́ηται | λῡ́οιτο | λῡέσθω | ἐλῡ́ετο |
| 1. pl. mp. | λῡόμεθα | λῡώμεθα | λῡοίμεθα | — | ἐλῡόμεθα |
| 2. pl. mp. | λῡ́εσθε | λῡ́ησθε | λῡ́οισθε | λῡ́εσθε | έλῡ́εσθε |
| 3. pl. mp. | λῡ́ονται | λῡ́ωνται | λῡ́οιντο | λῡέσθων(2) | ἐλῡόμεθον |
| 1. du. mp. | λῡόμεθον | λῡώμεθον | λῡοίμεθον | — | ἐλῡόμεθον |
| 2. du. mp. | λῡ́εσθον | λῡ́ησθον | λῡ́οισθον | λῡ́εσθον | ἐλῡ́εσθον |
| 3. du. mp. | λῡ́εσθον | λῡ́ησθον | λῡοίσθην | λῡέσθων | ἐλῡέσθην |
| Aorist | Indikativ | Konjunktiv | Optativ | Imperativ | Ind. Futur | Opt. Futur |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. sg. act. | ἔλῡσα | λῡ́σω | λῡ́σαιμι | — | λῡ́σω | λῡ́σοιμι |
| 2. sg. act. | ἔλῡσας | λῡ́σηις | λῡ́σειας(1) | λῡ́σον | λῡ́σεις | λῡ́σοις |
| 3. sg. act. | ἔλῡσε(ν) | λῡ́σηι | λῡ́σειε(ν)(2) | λῡσάτω | λῡ́σει | λῡ́σοι |
| 1. pl. act. | ἐλῡ́σαμεν | λῡ́σωμεν | λῡ́σαιμεν | — | λῡ́σομεν | λῡ́σοιμεν |
| 2. pl. act. | ἐλῡ́σατε | λῡ́σητε | λῡ́σαιτε | λῡ́σατε | λῡ́σετε | λῡ́σοιτε |
| 3. pl. act. | ἔλῡσαν | λῡ́σωσι(ν) | λῡ́σειαν(3) | λῡσάντων(4) | λῡ́σουσι(ν) | λῡ́σοιεν |
| 2. du. act. | ἐλῡ́σατον | λῡ́σητον | λῡ́σαιτον | λῡ́σατον | λῡ́σετον | λῡ́σοιτον |
| 3. du. act. | ἐλῡσάτην | λῡ́σητον | λῡσαίτην | λῡσάτων | λῡ́σετον | λῡσοίτην |
| 1. sg. med. | ἐλῡσάμην | λῡ́σωμαι | λῡσαίμην | — | λῡ́σομαι | λῡσοίμην |
| 2. sg. med. | ἔλῡσω | λῡ́σηι | λῡ́σαιο | λῡ́σαι | λῡ́σηι | λῡ́σοιο |
| 3. sg. med. | λῡ́σατο | λῡ́σηται | λῡ́σαιτο | λῡσάσθω | λῡ́σεται | λῡ́σοιτο |
| 1. pl. med. | ἐλῡσάμεθα | λῡσώμεθα | λῡσαίμεθα | — | λῡσόμεθα | λῡσοίμεθα |
| 2. pl. med. | ἐλῡ́σασθε | λῡ́σησθε | λῡ́σαισθε | λῡ́σασθε | λῡ́σεσθε | λῡ́σοισθε |
| 3. pl. med. | ἐλῡ́σαντο | λῡ́σωνται | λῡ́σαιντο | λῡσάσθων(5) | λῡ́σονται | λῡ́σοιντο |
| 1. du. med. | ἐλῡσάμεθον | λῡσώμεθον | λῡσαίμεθον | — | λῡσόμεθον | λῡσοίμεθον |
| 2. du. med. | ἐλῡ́σαθον | λῡ́σησθον | λῡ́σαισθον | λῡ́σασθον | λῡ́σεσθον | λῡ́σοισθον |
| 3. du. med. | ἐλῡσάσθην | λῡ́σησθον | λῡσαίσθην | λῡσάσθων | λῡ́σεσθον | λῡσοίσθην |
| 1. sg. pass. | ελύθην | λυθῶ | λυθείην | — | λυθήσομαι | λυθησοίμην |
| 2. sg. pass. | ελύθης | λυθῆις | λυθείης | λύθητι | λυθήσηι | λυθήσοιο |
| 3. sg. pass. | ελύθη | λυθῆι | λυθείη | λυθήτω | λυθήσεται | λυθήσοιτο |
| 1. pl. pass. | ελύθημεν | λυθῶμεν | λυθεῖμεν(6) | — | λυθησόμεθα | λυθησοίμεθα |
| 2. pl. pass. | ελύθητε | λυθῆτε | λυθεῖτε(7) | λύθητε | λυθήσεσθε | λυθήσοισθε |
| 3. pl. pass. | ελύθησαν | λυθῶσι(ν) | λυθεῖεν(8) | λυθέντων(9) | λυθήσονται | λυθήσοιντο |
| 1. du. pass. | — | — | — | — | λυθησόμεθον | λυθησοίμεθον |
| 2. du. pass. | ελύθητον | λυθῆτον | λυθεῖτον(10) | λύθητον | λυθήσεσθον | λυθήσοισθον |
| 3. du. pass. | ελυθήτην | λυθῆτον | λυθείτην(11) | λυθήτων | λυθήσεσθον | λυθησοίσθην |
| Perfekt | Indikativ | Konjunktiv | Optativ | Imperativ | Pqperf. (Ind.) | Ind. Fut. exact. | Opt. Fut. exact. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. sg. act. | λέλυκα | (λελύκω)(1) | (λελύκοιμι)(2) | — | ἐλελύκειν(3) | — | — |
| 2. sg. act. | λέλυκας | (λελύκηις) | (λελύκοις) | (λέλυκε) | ἐλελύκεις(4) | — | — |
| 3. sg. act. | λέλυκε(ν) | (λελύκηι) | (λελύκοι) | (λελυκέτω) | ἐλελύκει(ν) | — | — |
| 1. pl. act. | λελύκαμεν | (λελύκωμεν) | (λελύκοιμεν) | — | ἐλελύκεμεν(5) | — | — |
| 2. pl. act. | λελύκατε | (λελύκητε) | (λελύκοιτε) | (λελύκετε) | ἐλελύκετε(6) | — | — |
| 3. pl. act. | λελύκασι(ν) | (λελύκωσι) | (λελύκοιεν) | (λελυκέτωσαν) | ἐλελύκεσαν(7) | — | — |
| 2. du. act. | λελύκατον | (λελύκητον) | (λελύκοιτον) | (λελύκετον) | ἐλελύκετον | — | — |
| 3. du. act. | λελύκατον | (λελύκητον) | (λελυκοίτην) | (λελυκέτων) | ἐλελυκέτην | — | — |
| 1. sg. mp. | λέλυμαι | λελυμένος/-η/-ον/-α ὦ | λελυμένος/-η/-ον/-α εἴην | — | ἐλελύμην | λελύσομαι | λελυσοίμην |
| 2. sg. mp. | λέλυσαι | λελυμένος/-η/-ον/-α ἦις | λελυμένος/-η/-ον/-α εἴης | (λέλυσο) | ἐλέλυσο | λελύσηι | λελύσοιο |
| 3. sg. mp. | λέλυται | λελυμένος/-η/-ον/-α ἦι | λελυμένος/-η/-ον/-α εἴη | λελύσθω | ἐλέλυτο | λελύσεται | λελύσοιτο |
| 1. pl. mp. | λελύμεθα | λελυμένοι/-αι ὦμεν | λελυμένοι/-αι εἶμεν | — | ἐλελύμεθα | λελυσόμεθα | λελυσοίμεθα |
| 2. pl. mp. | λέλυσθε | λελυμένοι/-αι ἦτε | λελυμένοι/-αι εἶτε | (λέλυσθε) | έλέλυσθε | λελύσεσθε | λελύσοισθε |
| 3. pl. mp. | λέλυνται | λελυμένοι/-αι ὦσι(ν) | λελυμένοι/-αι εἶεν | (λελύσθωσαν) | ἐλέλυντο | λελύσονται | λελύσοιντο |
| 1. du. mp. | λελύμεθον | λελυμένω ὦμεν | λελυμένω εἶμεν | — | ἐλελύμεθον | λελυσόμεθον | λελυσοίμεθον |
| 2. du. mp. | λέλύσθον | λελυμένω ἦτον | λελυμένω εἶτον | (λέλυσθον) | ἐλέλυσθον | λελύσεσθον | λελύσοισθον |
| 3. du. mp. | λέλύσθον | λελυμένω ἦτον | λελυμένω εἶτον | (λελύσθων) | ἐλελύσθην | λελύσεσθον | λελυσοίσθην |
(1) Die mediopassiven Konjunktivformen werden immer analytisch gebildet, die aktiven überwiegend auch: λελυκὼς/-κυῖα/-κὸς/-κότα ὦ, ἦις, ἦ, λελυκότες/-κυίας ὦμεν, ἦτε, ὦσι(ν).
(2) Die mediopassiven Optativformen werden immer analytisch gebildet, die aktiven überwiegend auch: λελυκὼς/-κυῖα/-κὸς/-κότα εἴην, εἴἦς, εἴη, λελυκότες/-κυίας εἶμεν, εἶτε, εἶεν.
(3) Älter ἐλελύκη.
(4) Älter ἐλελύκης.
(5) Nachklassisch ἐλελύκειμεν.
(6) Nachklassisch ἐλελύκειτε.
(7) Nachklassisch ἐλελύκεισαν.
Verba contracta
Ein α oder ο, besonders im Attischen auch ε, verschmilzt im Präsensstamm gewöhnlich mit dem darauffolgenden Themavokal: τιμάω > τιμῶ ‚ich ehre‘, καλέω > καλῶ ‚ich rufe‘. Im Äolischen und Arkadocyprischen treten diese Verben in die athematische Konjugation über: κάλημμι ‚ich rufe‘.
| Präs. Ind. Akt. | Altionisch(1) | Attisch | Dorisch | Lesbisch | Imperfekt Aktiv |
|---|---|---|---|---|---|
| Infinitiv | νῑκάειν | νῑκᾶν | νῑκῆν | νῑ́κᾱν | Attisch |
| 1. sg. | νῑκάω | νῑκῶ | νῑκῶ | νῑ́καιμι | *ἐνῑ́καον > ἐνῑ́κων |
| 2. sg. | νῑκάεις | νῑκᾶις | νῑκῆις | νῑ́καις | *ἐνῑ́καες > ἐνῑ́κᾱς |
| 3. sg. | νῑκάει | νῑκᾶι | νῑκῆι | νῑ́και | *ἐνῑ́καε > ἐνῑ́κᾱ |
| 1. pl. | νῑκάομεν | νῑκῶμεν | νῑκᾶμες(2) | νῑ́κᾱμεν | *ἐνῑκάομεν > ἐνῑκῶμεν |
| 2. pl. | νῑκάετε | νῑκᾶτε | νῑκῆτε | νῑ́κᾱτε | *ἐνῑκάετε > ἐνῑκᾶτε |
| 3. pl. | νῑκάουσι | νῑκῶσι(ν) | νῑκᾶντι(3) | νῑ́καισι | *ἐνῑ́καον > ἐνῑ́κων |
(1) Auch im älteren Ionisch überwiegen aber bereits die kontrahierten Formen.
(2) Auch νῑκῶμες.
(3) Auch νῑκῶντι.
| Präs. Ind. Akt. | Altionisch(1) | Attisch | Dorisch | Lesbisch | Imperfekt Aktiv |
|---|---|---|---|---|---|
| Infinitiv | φιλέειν | φιλεῖν | φιλῆν(2) | φίλην | Attisch |
| 1. sg. | φιλέω | φιλῶ | φιλίω(3) | φίλημι | *ἐφίλεον > ἐφίλουν |
| 2. sg. | φιλέεις | φιλεῖς | φιλῆς(4) | φίλης(5) | *ἐφιλεες > ἐφίλεις |
| 3. sg. | φιλέει | φιλεῖ | φιλεῖ | φίλη | *ἐφίλεε > ἐφίλει |
| 1. pl. | φιλέομεν | φιλοῦμεν | φιλίομες(6) | φίλημεν | *ἐφιλέομεν > ἐφιλοῦμεν |
| 2. pl. | φιλέετε | φιλεῖτε | φιλῆτε(7) | φίλητε | *ἐφιλέετε > ἐφιλεῖτε |
| 3. pl. | φιλέουσι | φιλοῦσι(ν) | φιλίοντι(8) | φίλεισι | *ἐφίλεον > ἐφίλουν |
| Präs. Ind. Akt. | Altionisch(1) | Attisch | Dorisch | Lesbisch | Imperfekt Aktiv |
|---|---|---|---|---|---|
| Infinitiv | δηλόειν | δηλοῦν | δηλῶν | δήλων | Attisch |
| 1. sg. | δηλόω | δηλῶ | δηλῶ | δήλωμι | *ἐδήλοον > ἐδήλουν |
| 2. sg. | δηλόεις | δηλοῖς | δηλωῖς | δήλως | *ἐδήλοες > ἐδήλους |
| 3. sg. | δηλόει | δηλοῖ | δηλωῖ | δήλω | *ἐδήλοε > ἐδήλου |
| 1. pl. | δηλόομεν | δηλοῦμεν | δηλῶμες(2) | δήλωμεν | *ἐδηλόομεν > ἐδηλοῦμεν |
| 2. pl. | δηλόετε | δηλοῦτε | δηλῶτε(3) | δήλωτε | *ἐδηλόετε > ἐδηλοῦτε |
| 3. pl. | δηλόουσι | δηλοῦσι(ν) | δηλῶντι(4) | δήλοισι | *ἐδήλοον > ἐδήλουν |
(1) Auch im älteren Ionisch überwiegen aber bereits die kontrahierten Formen.
(2) Auch δηλοῦμες.
(3) Auch δηλοῦτε.
(4) Auch δηλοῦντι.
Futurum contractum
Einige Verben, darunter alle Verben auf -ίζω, bilden im Attischen kontrahierte Futurformen, welche formal einem Präsens auf -εω gleichen:
| Ind. Futur | ἀγγέλλειν ‚berichten‘ | ἐλᾶν ‚treiben‘ | βιάζειν ‚zwingen‘ | καλεῖν ‚rufen‘ | κτερίζειν ‚bestatten‘ |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. sg. act. | ἀγγελῶ | ἐλῶ | βιῶ | καλῶ | κτεριῶ |
| 2. sg. act. | ἀγγελεῖς | ἐλᾶις | βιᾶις | καλεῖς | κτεριεῖς |
| 3. sg. act. | ἀγγελεῖ | ἐλᾶι | βιᾶι | καλεῖ | κτεριεῖ |
| 1. pl. act. | ἀγγελοῦμεν | ἐλῶμεν | βιῶμεν | καλοῦμεν | κτεριοῦμεν |
| 2. pl. act. | ἀγγελεῖτε | ἐλᾶτε | βιᾶτε | καλεῖτε | κτεριεῖτε |
| 3. pl. act. | ἀγγελοῦσι(ν) | ἐλῶσι(ν) | βιῶσι(ν) | καλοῦσι(ν) | κτεριοῦσι(ν) |
| 2. du. act. | ἀγγελεῖτον | ἐλᾶτον | βιᾶτον | καλεῖτον | κτεριεῖτον |
| 3. du. act. | ἀγγελεῖτον | ἐλᾶτον | βιᾶτον | καλεῖτον | κτεριεῖτον |
| 1. sg. med. | ἀγγελοῦμαι | ἐλῶμαι | βιῶμαι | καλοῦμαι | κτεριοῦμαι |
| 2. sg. med. | ἀγγελῆι(1) | ἐλᾶι | βιᾶι | καλῆι(2) | κτεριῆι(3) |
| 3. sg. med. | ἀγγελεῖται | ἐλᾶται | βιᾶται | καλεῖται | κτεριεῖται |
| 1. pl. med. | ἀγγελοῦμεθα | ἐλώμεθα | βιώμεθα | καλοῦμεθα | κτεριοῦμεθα |
| 2. pl. med. | ἀγγελεῖσθε | ἐλᾶσθε | βιᾶσθε | καλεῖσθε | κτεριεῖσθε |
| 3. pl. med. | ἀγγελοῦνται | ἐλῶνται | βιῶνται | καλοῦνται | κτεριοῦνται |
| 1. du. med. | ἀγγελοῦμεθον | ἐλώμεθον | βιώμεθον | καλοῦμεθον | κτεριοῦμεθον |
| 2. du. med. | ἀγγελεῖσθον | ἐλᾶσθον | βιᾶσθον | καλεῖσθον | κτεριεῖσθον |
| 3. du. med. | ἀγγελεῖσθον | ἐλᾶσθον | βιᾶσθον | καλεῖσθον | κτεριεῖσθον |
Literatur
- Carl Darling Buck, Comparative Grammar of Greek and Latin, Chicago/London 1933, p. 262 ff.
- Carl Darling Buck, The Greek Dialects, Chicago 1955, p. 122 ff.
- Jean Louis Burnouf, Méthode pour étudier la langue grecque, Paris 1835, p. 62 ff.
- Raphael Kühner/Friedrich Blass, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache. Erster Teil: Elementar- und Formenlehre II, 3., neubearbeitete Aufl., Hannover 1892, pp. 98 ff., 122 ff., 198 ff.