Ma'huno Bulerek Karathayano

Ma'huno Bulerek Karathayano (2018)

Ma'huno Bulerek Karathayano (* 14. April 1949; † 24. September 2021 in Dili, Osttimor;[1] portugiesischer Name José António Gomes da Costa, sein Kampfname war Bukar) war ein Kommandeur der FALINTIL, des militärischen Arms der Widerstandsbewegung in Osttimor gegen die indonesische Besatzung zwischen 1975 und 1999. Zuletzt war Ma'huno Mitglied der Partei Congresso Nacional da Reconstrução Timorense (CNRT).

Werdegang

Ma'huno war der Sohn eines Portugiesen und einer Timoresin.[2]

Er war 1980 neben Xanana Gusmão einer der zwei letzten Überlebenden des ursprünglichen Zentralkomitees der FRETILIN, die 1975 Osttimor in die Unabhängigkeit von Portugal führte und nun den Unabhängigkeitskampf gegen die Indonesier führte. 1981 organisierten Gusmão und Ma'huno den Widerstandskampf unter ihrer Führung neu.[3] Ma'huno wurde am 3. März zum politischen Kommissar der Region Haksolok (Region 3) ernannt.[4] 1982 war er einer der führenden Beteiligten am Cabalaki-Aufstand.[5][6]

Ma'huno erhält von Präsident Francisco Guterres den Ordem de Timor-Leste (2018)

1987 wurde Ma'Huno Sekretär des Direktivkomitees, nachdem Gusmão, um politisch neutral zu sein, aus der FRETILIN austrat und Präsident des 1988 gegründeten Conselho Nacional de Resistência Maubere CNRM wurde, dem Dachverband des timoresischen Widerstandes. Ma'huno wurde 1988 Militärrat[4] und im Mai 1990 Generalsekretär der FRETILIN. Im November 1992 wurde Gusmão von den Indonesiern gefasst. Darauf hin übernahm Ma'huno von ihm die Führung der FALINTIL. In dieser Zeit lernte Ma'Huno seine zukünftige Frau Maria Terezinha Viegas kennen,[7] doch am 5. April 1993 wurde auch er in Dili gefangen genommen. Nino Konis Santana folgte Ma'Huno als Kommandant der FALINTIL. Ma'huno wurde 18 Monate lang von Ort zu Ort verlegt, bevor er endgültig angeklagt und offiziell arrestiert wurde.[1][7] Mehrmals wurde er in der Haft vom indonesischen Militär gefoltert.[1] 1995 kam Ma'huno aufgrund einer Amnestie wieder frei. 1996 heiratete er Maria Terezinha Viegas in Dare. Zusammen bekamen sie drei Kinder.[7] In erster Ehe war Ma'hunoo mit der verstorbenen Julieta da Costa verheiratet.[8] Weiterhin engagierte Ma'huno sich im Widerstand, wo er nun im Geheimen junge Leute rekrutierte.[4]

Im Mai 1998 trat Indonesiens Diktator Suharto zurück und der Weg wurde frei für einer Lösung des Osttimorkonflikts. Auf der Nationalen Sonderkonferenz der FRETILIN vom 15. bis 20. August 1998 in Sydney wurde Ma'huno zusammen mit Marí Alkatiri zum stellvertretenden Generalkoordinator des FRETILIN-Vorstandes gewählt. 1999 betrieb Ma'huno einen Handel für Marmor in Hera nahe Dili. Er übernahm die zwei Jahre zuvor bankrottgegangene Firma PT Marmer, die einer Tochter Suhartos gehört hatte.[9] Im November 1999 erlitt Ma'huno einen Hirnschlag, von dem er sich nur langsam wieder erholte. Seine Frau musste ihn mehrere Jahre lang pflegen, während sie ihr Studium und politische Ämter weiterführte.[7] Für die FRETILIN kandidierte er bei den Parlamentswahlen in Osttimor 2001 auf Listenplatz 3, trat aber seinen Sitz in der Verfassunggebenden Versammlung nicht an.[10][11][12]

Beerdigung von Ma'huno (28. September 2021)

2013 trat Ma'huno in die von Gusmão gegründete Partei CNRT ein[1] und wurde 2017 auf dem Parteikongress zum stellvertretenden Vorsitzenden gewählt.[1][13] 2018 erhielt Ma'huno den Ordem de Timor-Leste (Ordensklasse Collar) für seine Verdienste im Unabhängigkeitskampf gegen Indonesien.[14] Außerdem war er Träger des Ordem da Guerrilha (2006) und des Ordem de Dom Boaventura (2006).[15]

Am 24. September 2021 starb Ma'huno um 17:30 Uhr im Hospital Nacional Guido Valadares (HNGV) in der Landeshauptstadt Dili. Er war erst kurz davor auf COVID-19 getestet worden und befand sich im Krankenhaus von Lahane in Behandlung, bis er aufgrund der Verschlechterung seines Zustands am 19. September in die Intensivstation des HNGV verlegt wurde.[1] Seine letzte Ruhe fand Ma'huno auf dem Heldenfriedhof in Metinaro.[8]

Siehe auch

Weblinks

Commons: Ma'huno Bulerek Karathayano – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien

Einzelnachweise

  1. a b c d e f Tatoli: Ma'huno Bulerek Karathayano hakotu-iis tanba atakasaun, 24. September 2021, abgerufen am 24. September 2021.
  2. UPI: East Timor Fretilin leader captured, 5. April 1993, abgerufen am 24. September 2021.
  3. Parliament of New South Wales: FRETILIN Twenty-Fifth Anniversary, 25. Mai 1999
  4. a b c Tatoli: Biografia MA’HUNO (José António Gomes da Costa), 27. September 2021, abgerufen am 27. September 2021.
  5. „Chapter 6: The Profile of Human Rights Violations in Timor-Leste, 1974 to 1999“ (PDF; 456 kB) aus dem Abschlussbericht der Empfangs-, Wahrheits- und Versöhnungskommission von Osttimor (englisch)
  6. „Chapter 7.4: Arbitrary detention, torture and ill-treatment“ (PDF; 2,0 MB) aus dem „Chega!“-Report der CAVR (englisch)
  7. a b c d Tais Timor: Three Women of the National Council, in: Tais Timor, 26 March – 8 April 2001, UNTAET, abgerufen am 19. Januar 2020.
  8. a b Präsident Osttimors: MENSÁJEN HUSI SUA EXELÉNSIA PREZIDENTE REPÚBLIKA IHA LORON HALOOT FUNDADOR MOVIMENTU UKUN RASIK AN, ERÓI NASIONAL, MA’HUNO BULEREK KARATAIANO, BUKAR, 28. September 2021, abgerufen am 28. September 2021.
  9. SCMP: East Timor's big coffee break, 27. März 1999, abgerufen am 24. September 2021.
  10. Wahllisten aller angetretenen Parteien und Liste der unabhängigen Kandidaten, August 2001, abgerufen am 27. April 2020.
  11. ETAN: Liste der gewählten Abgeordneten, 9. September 2001, abgerufen am 27. April 2020.
  12. Annemarie Devereux: Timor-Leste’s Bill of Rights, Australian National University. 2015, abgerufen am 28. April 2020.
  13. Lusa: Xanana continua presidente do maior partido de Timor-Leste, Kalbuadi eleito secretário-geral, 1. Mai 2017, abgerufen am 1. Mai 2017.
  14. Diário de Notícias: Presidente timorense condecora 46 veteranos da luta contra a ocupação indonésia, 26. November 2018, abgerufen am 15. April 2019.
  15. Jornal da República: Ausgabe vom 20. Dezember 2006, abgerufen am 25. September 2021.

Auf dieser Seite verwendete Medien

2018-11-28 Ma'huno Bulerek Karathayano.jpg
Ma'huno Bulerek Karathayano erhält von Präsident Francisco Guterres den Ordem de Timor-Leste
2018 Ma'huno Bulerek Karathayano.jpg
Ma'huno Bulerek Karathayano
2021-09-28 Funeral of Ma'huno.jpg
MENSÁJEN HUSI SUA EXELÉNSIA PREZIDENTE REPÚBLIKA IHA LORON HALOOT FUNDADOR MOVIMENTU UKUN RASIK AN, ERÓI NASIONAL, MA’HUNO BULEREK KARATAIANO, BUKAR

Metinaro, 28 Setembru 2021 Ohin Estadu Timor-Leste, hamutuk ho família rasik no família boot harii no hametin iha tempu luta nian, haloot erói nasional ida, kamarada no kompañeiru, António João Gomes da Costa, ho naran asu’ain, Ma’Huno Bulerek Karataiano, koñesidu horiuluk, nu’udar Manecas no iha tempu luta, nu’udar Bukar. Ita haloot líder polítiku ida ne’ebé fó kontribuisaun as tebes ba luta libertasaun nasional tanba nia halo parte núkleu fundador, jerasaun ida ne’ebé fanun ita-nia ema, iha dékada setenta, atu hamriik ho orgullu, nu’udar Povu ida, ne’ebé iha kbiit atu Ukun Rasik-an. Foho Ramelau, ho tutun as liu, iha Timor-Leste, nakfila ba símbolu forsa Povu Maubere nian, atu hamriik duni, ho barani no determinasaun. Iha tinan 24 nia laran, keridu kompatriota Bukar, nunka hasees-an husi nia ideal luta atu liberta Pátria. Ninia kontribuisaun tama iha ita-nia istória luta libertasaun Pátria, nu’udar Fundadór ASDT no FRETILIN, membru Comité Central FRETILIN, Xefe Konsellu Polítiku Militár Frente Armada, Sekretáriu Komisaun Diretiva FRETILIN, Komandante FALINTIL no Sekretáriu Rejiaun 3; protagonista prinsipal ida mós ba prosesu reorganiza luta iha 1981; ninia kargu polítiku ikusliu, molok referendu 99, mak Segundu Vise-Koordenador Conselhu Prezidensiál FRETILIN, iha Frente Klandestina, simu iha Konferénsia Nasional Estraordinária FRETILIN, halo iha 1998, iha Sydney, Austrália, ho partisipasaun ami hotu nian, liuhusi telefone satélite. Importante fó-hanoin ohin, katak hafoin sai husi kadeia, biar iha situasaun mate laran, Ma’Huno buka dalan oinseluk, atu kaer metin nafatin ninia ideal harii Nasaun Timor-Leste, hamutuk ho kombatente sira seluk, iha frente luta hotu-hotu. Ma’Huno ninia kontribuisaun ba ita nia vitória boot tebes! Estadu Timor-Leste rekoñese no valoriza Ma’Hunu liuhusi kondekorasaun Ordem Boa Ventura, iha 2006. Iha 2018, ho naran Estadu Timor-Leste nian, ha’u rasik, nu’udar Prezidente Repúblika, kondekora erói nasional ne’e, ho Ordem Timor-Leste, Grau Colar. Ohin ita haloot nia isin maibé ita la haloot nia istória barani, ninia determinasaun, ninia dedikasaun, ninia espíritu sakrifísiu, ninia ideal atu kore Povu tomak husi mukit iha ita-nia Timor-Leste livre no independente. Ideal hasa’e moris-di’ak ba Povu tomak mai mós husi jerasan Ma’Huno nian - núkleu fundador movimentu nasionalista dahuluk iha Timor-Leste. Ita hotu iha dever atu haktuir sira nia mehi no hakarak!. Fatin haloot erói no mártir sira, hanaran ohinloron nu’udar “Jardim dos Heróis da Pátria” hodi fó hanoin ba ita hotu atu mantein Jardin ne’e funan hela de’it ho prinsípius no valores sira ne’ebé hametin ita durante luta liberta Pátria. Tanba moras hela mak ha’u labele mai to’o “Jardim dos Heróis da Pátria”, iha Metinaro, hodi hamaluk família tomak, husi soren hotu-hotu no família boot liu, ne’ebé halo parte ita-nia istória luta liberta Pátria. Ha’u hato’o hakoak boot ba família tomak iha Lautém husi espoza dahuluk, saudoza Julieta da Costa. Hakoak boot ba mós família tomak iha Manatuto no fatin sira seluk, husi Ma’Huno rasik no espoza daruak, señora Terezinha Viegas. Hakoak espesial ba oan mane boot Lerehoponu no oan tolu tan, Shadana, Techi no Cesar. Viva Erói Nasional, keridísimu kompatriota Bukar! Honra no glória ba nia memória!

Descansa em Paz!
FalintilFlag.png
Flag of FALINTIL (East Timor)