Liste der römischen Provinzen ab Diokletian

Karte des römischen Reiches um 395

Die Liste der römischen Provinzen ab Diokletian stellt tabellenartig die wesentlichen Informationen zur Entwicklung der römischen Regionalstruktur nach der Verwaltungsreform des Kaisers Diokletian bis zur Reichsteilung von 395 dar, als die Teilung in das Weströmische Reich und das Oströmische Reich erfolgte. Die Informationen zur Entwicklung der römischen Regionalstruktur bis zur Verwaltungsreform des Diokletian wird in der Liste der römischen Provinzen bis Diokletian dargelegt. Eine alphabetische Liste aller römischen Provinzen unabhängig vom Zeitpunkt ihres Bestehens findet sich unter Liste der Provinzen des Römischen Reichs.

Mit der Verwaltungsreform Diokletians und seiner Nachfolger wurden aus den bislang 46 Provinzen vor allem durch Teilung 85 zumeist kleinere Einheiten geformt; nur in einem Fall wurden Provinzen zusammengelegt (Alpes Graiae und Alpes Poeninae zu Alpes Graiae et Poeninae), auch erfolgten keine größeren Grenzverschiebungen (Ausnahme: Alpes Maritimae, das um Teile von Gallia Narbonensis und Alpes Cottiae erweitert wurde). Wesentliches Merkmal der Reform war weiterhin, dass die Italienische Halbinsel, die bislang das Privileg hatte, nicht zu den Provinzen zu zählen, in acht Einheiten eingeteilt wurde. In einer weiteren Reform wurde die Zahl der nun 93 Provinzen auf 119 erhöht, wobei auch diesmal vor allem Teilungen und nur eine Zusammenlegung von (Numidia Cirtensis und Numidia Militiane zu Numidia) erfolgte, bei der es sich allerdings nur um die Rücknahme einer zuvor erfolgten Teilung handelte.

Die mehr als verdoppelte Anzahl der Provinzen machte die Einführung einer weiteren Hierarchieebene, die Zusammenfassung einzelner Provinzen zu Diözesen erforderlich. Unter Kaiser Konstantin I. wurden die von ihren militärischen Aufgaben entbundenen Prätorianerpräfekten als weitere Verwaltungsebene mit zivilen Aufgaben betraut.

Die Hierarchieebenen

Damit hatte Ende des 4. Jahrhunderts das Römische Reich folgende regionale Hierarchie:

Praefectus praetorio per Orientem
Praefectus praetorio Illyrici, Italiae et Africae
Praefectus praetorio Galliarum

Die Reichsteilung im Jahr 395 hatte Konsequenzen für die Präfekten, da die Präfektur „Illyricum, Italia et Africa“ geteilt werden musste. Zum Weströmischen Reich gehörten danach der Praefectus praetorio Galliarum und ein Praefectus praetorio Italiae et Africae, zum Oströmischen Reich der Praefectus praetorio per Orientem und ein Praefectus praetorio Illyrici.

Tabelle

alte ProvinzProvinzen zur Zeit Diokletians und Konstantins I.DiözeseProvinzen zur Zeit der Reichsteilung (395)Diözeseungefähre Lage
AchaiaAchaeaMoesiaAchaeaMacedoniaPeloponnes, Attika
AegyptusThebaisOriensThebaisAegyptusOberägypten
Aegyptus IoviaOriensAegyptusAegyptuswestliches Nildelta
Aegyptus HerculeaOriensAugustamnicaAegyptusöstliches Nildelta
ArcadiaAegyptusMittelägypten
AfricaProconsularis ZeugitanaAfricaAfrica proconsularisAfricanördliches Tunesien
Valeria ByzacenaAfricaByzacenaAfricasüdliches Tunesien
TripolitanaAfricawestliche Küste Libyens
Alpes CottiaeAlpes CottiaeItaliaAlpes CottiaeItalia annonariaCottische Alpen
Alpes MaritimaeAlpes MaritimaeViennensisAlpes MaritimaeSeptem Provinciaedie französischen Départements
Alpes-Maritimes, Alpes-de-Haute-Provence, Hautes-Alpes
Alpes Atrectianae et PoeninaeAlpes Graiae et PoeninaeGalliaeAlpes Graiae et PoeninaeGalliaeSavoie, Wallis
AquitaniaNovempopulanaViennensisNovempopulanaSeptem ProvinciaeGascogne
AquitaniaViennensisAquitania primaSeptem ProvinciaeAuvergne
Aquitania secundaSeptem ProvinciaePoitou, Charente
ArabiaArabiaOriensArabiaOriensJordanien
AsiaAsiaAsianaAsiaAsianatürkische Ägäisküste
HellespontusAsianaasiatische Seite der Dardanellen
LydiaAsianaLydiaAsianawestliche Türkei
CariaAsianaCariaAsianasüdwestliche Türkei
InsulaeAsianaInsulaeAsianaägäische Inseln
PhrygiaAsianaPhrygia PacatianaAsianawestliche Türkei
Phrygia salutarisAsianawestliche Türkei
BaeticaBaeticaHispaniaBaeticaHispaniaAndalusien
Pontus et BithyniaBithyniaPonticaBithyniaPonticaTürkei bei Istanbul
PaphlagoniaPonticaPaphlagoniaPonticawestliche türkische Schwarzmeerküste
HonoriasPontica 
DiospontusPonticaHelenopontusPonticatürkische Schwarzmeerküste bei Sinop
Britannia inferiorFlavia CaesariensisBritanniaFlavia CaesariensisBritanniaMittel- und Nordengland
Britannia superiorBritannia IBritanniaBritannia IBritannia 
Britannia IIBritanniaBritannia IIBritannia 
Maxima CaesariensisBritanniaMaxima CaesariensisBritannia 
CappadociaCappadociaPonticaCappadocia IPonticaZentraltürkei
Cappadocia IIPonticaZentraltürkei
Pontus PolemoniacusPonticaPontus PolemoniacusPonticatürkische Schwarzmeerküste bei Trabzon
Armenia minorPonticaArmenia IPonticaöstliche Türkei
Armenia IIPonticaöstliche Türkei
CiliciaCiliciaOriensCilicia IOriensöstliche türkische Mittelmeerküste
Cilicia IIOriensöstliche türkische Mittelmeerküste
IsauriaOriensIsauriaOrienszentrale türkische Mittelmeerküste
Creta et CyrenaeCretaMoesiaCretaMacedoniaKreta
Libya superiorOriensLibya superiorAegyptusnordöstliches Libyen
Libya inferiorOriensLibya inferiorAegyptusnordwestliches Ägypten
CyprusCyprusOriensCyprusOriensZypern
DalmatiaDalmatiaPannoniaDalmatiaPannoniaDalmatien, Bosnien
EpirusEpirus vetusMoesiaEpirus vetusMacedoniaNordwestgriechenland, Südalbanien
GalatiaGalatiaPonticaGalatia salutarisPonticaZentraltürkei
GalatiaPonticaZentraltürkei
PisidiaPonticaPisidiaPonticaSüdtürkei
LycaoniaPonticaSüdtürkei
BelgicaBelgica IGalliaBelgica IGalliaEinzugsgebiet der Mosel
Belgica IIGalliaBelgica IIGalliaBelgien, Nordfrankreich bis zur Marne
Gallia LugdunensisSequaniaGalliaMaxima SequanorumGalliaWest- und Zentralschweiz, Jura
Lugdunensis IGalliaLugdunensis IGalliaBurgund
Lugdunensis IIGalliaLugdunensis IIGalliaNormandie
Lugdunensis IIIGalliaBretagne, Unterlauf der Loire
SenoniaGalliaParis, Orléans
Gallia NarbonensisNarbonensisViennensisNarbonensis ISeptem ProvinciaeLanguedoc
ViennensisViennensisViennensisSeptem ProvinciaeRhonetal
Narbonensis IISeptem ProvinciaeVar, Vaucluse, Drôme
Germania inferiorGermania IIGalliaGermania IIGalliaEinzugsgebiet der Maas
Germania superiorGermania IGalliaGermania IGalliaTeile von Elsass, Rheinland-Pfalz, Baden-Württemberg
Italia (zuvor nicht als Provinz betrachtet)Venetia et HistriaItaliaVenetia et HistriaItalia annonariaVenetien und Istrien
Aemilia et LiguriaItaliaAemiliaItalia annonariawestliche Emilia-Romagna
LiguriaItalia annonariaLigurien
Flaminia et PicenumItaliaFlaminia et Picenum annonariumItalia annonariaöstliche Emilia-Romagna
Picenum suburbicariumItalia suburbicariaMarken
Tuscia et UmbriaItaliaTuscia et UmbriaItalia suburbicariaToskana, Umbrien
ValeriaItaliaValeriaItalia suburbicarianordöstlich von Rom
Campania et SamniumItaliaCampaniaItalia suburbicariaKampanien
SamniumItalia suburbicariaAbruzzen, Molise
Apulia et CalabriaItaliaApulia et CalabriaItalia suburbicariaApulien
Lucania et BrittiiItaliaBrittii et LucaniaItalia suburbicariaKalabrien, Basilicata
LusitaniaLusitaniaHispaniaLusitaniaHispaniaPortugal, Extremadura
Lycia et PamphyliaPamphyliaAsianaPamphyliaAsianawestliche türkische Mittelmeerküste
LyciaAsianawestliche türkische Mittelmeerküste
MacedoniaMacedoniaMoesiaMacedoniaMacedoniaNordgriechenland
Macedonia salutarisMacedonia 
Epirus novaMoesiaEpirus novaMacedoniaAlbanien
ThessaliaMoesiaThessaliaMacedoniaMittel
Mauretania TingitanaMauretania TingitanaHispaniaMauretania TingitanaHispaniaNordmarokko
Mauretania CaesariensisMauretania CaesariensisAfricaMauretania CaesariensisAfricaNordalgerien
MesopotamiaMesopotamiaOriensMesopotamiaOriensNordirak
OsrhoeneOriensSyrien östlich des Euphrat
Moesia inferiorMoesia inferiorThraciaMoesia IIThraciaNordbulgarien
ScythiaThraciaScythiaThraciarumänische Schwarzmeerküste
Moesia superiorMoesia superiorMoesiaMoesia IDaciaSüdserbien
DaciaMoesiaDacia ripensisDacianordwestliches Bulgarien
Dacia mediterraneaDaciasüdwestliches Bulgarien
PraevalitanaMoesiaPraevalitanaDaciaMontenegro
DardaniaMoesiaDardaniaDaciaKosovo und Nordmazedonien
NoricumNoricum ripensePannoniaNoricum ripensePannoniaOberösterreich, Land Salzburg und Mostviertel
Noricum mediterraneumPannoniaNoricum mediterraneumPannoniaOsttirol, Kärnten und Steiermark
NumidiaNumidia CirtensisAfricaNumidiaAfricanordöstliches Algerien
Numidia MilitianeAfrica
Pannonia superiorPannonia superiorPannoniaPannonia IPannoniaöstliches Österreich
SaviaPannoniaSaviaPannoniaKroatien
Pannonia inferiorPannonia inferiorPannoniaPannonia IIPannoniaVojvodina
Valeria ripensisPannoniaValeria ripensisPannoniaWestungarn
RaetiaRaetiaItaliaRaetia IItalia annonariaGraubünden, Vorarlberg, westliches Nordtirol
Raetia IIItalia annonariaSüdbayern zwischen Iller, Donau und Inn
Corsica et SardiniaSardiniaItaliaSardiniaItalia suburbicariaSardinien
CorsicaItaliaCorsicaItalia suburbicariaKorsika
SiciliaSiciliaItaliaSiciliaItalia suburbicariaSizilien
Syria CoeleSyria CoeleOriensSyria PrimaOrienssyrische Mittelmeerküste, ein kleiner Teil der Südtürkei
Syria Secunda (oder Syria salutaris)OriensSüdsyrien
Syria EuphratensisOriensSyrien, westliches Ufer des Euphrat
Syria PhoeniceSyria PhoeniceOriensPhoeniceOriensLibanon und ein kleiner Teil von Westsyrien
Phoenice LibanesiaOrienssüdliches Syrien und Libanon
Syria PalaestinaSyria PhoeniceOriensPalaestina IOriens 
Palaestina IIOriens 
Palaestina salutarisOriensSinai-Halbinsel
Hispania TarraconensisTarraconensisHispaniaTarraconensisHispaniaNordostspanien
CarthaginiensisHispaniaCarthaginiensisHispaniaSüdostspanien
GallaeciaHispaniaGallaeciaHispaniaGalicien
Insulae BalearesHispaniaInsulae BalearesHispaniaBalearen
ThraciaEuropaThraciaEuropaThraciaeuropäischer Teil der Türkei (→ Ostthrakien)
ThraciaThraciaThraciaThraciasüdliches Bulgarien
HaemimontusThraciaHaemimontusThraciasüdöstliches Bulgarien
RhodopeThraciaRhodopeThracianordöstliches Griechenland

Literatur

  • Tilmann Bechert: Die Provinzen des Römischen Reiches. Einführung und Überblick. von Zabern, Mainz 1999, ISBN 3-8053-2399-9.

Auf dieser Seite verwendete Medien